Tháng Mười này, nhìn con nước tràn đồng, bì bõm phủ kín những cánh lúa còn dở dang, lòng chợt dâng lên cảm xúc lạ lắm. Năm nay, theo những dự báo khí tượng thủy văn mà tôi đọc trên các bản tin thì mực nước ở các trạm đo như Vàm Cỏ Tây, Hồng Ngự, Tân Châu đều vượt báo động III. Nước dâng cao, ghe xuồng lại tấp nập, và cảnh vật như sống lại những năm tháng “mùa nước nổi” trong ký ức tôi. Ở cái thời người dân miền Tây chưa gọi là “lũ”, mà thân thương gọi với cái tên là “nước lụt”
Hồi ức mùa nước nổi
Ngày ấy, cứ đến rằm tháng Bảy âm lịch là nước bắt đầu tràn đồng, trắng xóa cả chân trời. Đến rằm tháng Mười thì nước “đứng” báo hiệu đỉnh mùa nước nổi. Dân mình sống chung với nước như một lẽ tự nhiên: không đê bao, không bờ kè, chỉ có những mái nhà lá, vách tre được kê lên cao, chòi tạm dựng giữa đồng để canh lúa, canh cá.
Tôi còn nhớ khi mùa nước về, con nít chúng tôi háo hức theo cha ra ruộng giăng lưới, cắm câu. Cái cảm giác ngồi trên chiếc xuồng ba lá, nghe tiếng chèo khua nước giữa đêm khuya, ánh đèn le lói hắt lên mặt nước và không gian xung quanh là "biển nước" mênh mông những hình ảnh ấy là một phần ký ức không thể phai đối với tôi. Sáng ra, một mẻ cá đầy ấp có đủ các loại cá như:cá rô, cá trê, cá lóc,... đầy khoang xuồng. Mà đem ra chợ bán cũng được vài ký, phần còn lại thì đem kho, làm mắm, phơi khô để dành.
Ẩm thực mùa nước nổi, cái hồn quê trong từng món ăn dân dã
Mùa lũ không chỉ mang những con nước đến, mà còn mang theo cả nguồn sống và hương vị đặc trưng của miền Tây. Cá linh non theo dòng nước về cùng với đó là hàng bông điên điển vàng rực hai bên bờ kênh và thế là có món canh chua bông điên điển, lẩu cá linh chua me, hay canh chua bông súng cá rô đồng.
Cái ngon của mùa nước nổi nằm ở chỗ là mọi thứ đều tươi, dân dã và ngọt lành như lòng người miền Tây. Tép đất hứng được khi bơm nước rút ruộng đem rang khô, ăn với cơm nguội cũng thành món ngon. Mắm cá lóc, mắm sặt, mắm rô đồng được làm từ chính những con cá được đánh bắt trong mùa lũ. Đó luôn là thứ hương vị mộc mạc và nồng nàn như tình quê của người miền Tây vậy.
Nhớ lại, hồi nhỏ, tôi thường thấy má ngồi bên hiên nhà, tay vừa gỡ lưới vừa nấu nồi cá linh kho tộ thơm phức. Hương khói lan trong gió, hòa vào mùi bùn non, mùi lúa chín sót lại trên cánh đồng ngập nước. Giờ đây, giữa thời hiện đại, tìm lại được hương vị ấy không dễ. Nhưng chỉ cần mùa lũ về thì ký ức xưa lại ùa về trong từng hơi thở.
Mùa lũ năm nay và những lo toan và hoài niệm
Mùa nước nổi năm nay cao hơn năm trước từ 40–70cm. Nhiều nơi ngập sâu, hoa màu thiệt hại, người dân phải căng mình chống nước. Nhưng giữa gian khó ấy, đâu đó vẫn thấy bóng dáng của “văn hóa sống chung với lũ” thứ đã hun đúc nên tinh thần kiên cường, hào sảng của người miền Tây bao đời nay.
Đứng trên bờ đê nhìn những con nước dâng, tôi bỗng nhớ lại tiếng trẻ con reo cười, tiếng xuồng máy nổ giòn trên dòng nước xưa. Dù nay mọi thứ đã khác khi đã có đê bao, máy bơm,... để chắn lũ. Nhưng trong tim người miền Tây, mùa lũ vẫn là mùa của sự gắn kết, của những ký ức chan chứa phù sa và tình người.
Nơi hồn quê còn đọng lại
Nhìn dòng nước lũ loang khắp cánh đồng hôm nay, tôi chợt hiểu ra rằng: mùa lũ không chỉ là thiên tai, mà còn là mùa của những ký ức, mùa của sự sống và là mùa của ẩm thực dân dã miền sông nước mà không nơi nào có được.
Những món ăn từ mùa nước nổi như: cá linh, bông điên điển, mắm đồng,... chính là hương vị ký ức của một miền quê chân chất, nghĩa tình.
Dù năm nay nước có dâng cao hơn mọi năm, nhưng tôi tin rằng mùa lũ miền Tây vẫn luôn là bản tình ca mộc mạc, gợi nhớ một thời gian khó mà nghĩa nặng, tình sâu tài vùng Đồng Tháp Mười xưa.
